साखरेच्या भाववाढीवर अंकुश

भागा वरखडे

मुंबईः ऑक्टोबरमध्ये सुरू होणाऱ्या २०२३-२४ साखर हंगामात भारतात साखरेचा पुरवठा मागणीपेक्षा जास्त राहील. पुढील वर्षी इथेनॉल बनवण्यासाठी साखरेचा वापर होणार असला तरी साखरेचा तुटवडा जाणवण्याची शक्यता नाही. एक कोटी टनांहून अधिक साखर देशात उपलब्ध असेल. गेल्या काही महिन्यात साखरेच्या भावात किलोमागे सरासरी पाच रुपयांची वाढ झाल्याने आता भाववाढ आटोक्यात ठेवण्यासाठी सरकारने हस्तक्षेप सुरू केला आहे. दर आठवड्याला साठा जाहीर करावा लागणार आहे.

‘इंडियन शुगर मिल्स असोसिएशन’ (इस्मा) चे अध्यक्ष आदित्य झुनझुनवाला यांच्या म्हणण्यानुसार, २०२३-२४ हंगामात साखरेचे उत्पादन तीन कोटी १७ लाख टन राहील. गेल्या वर्षीचा साठा सुमारे ५५ लाख टन आहे. अशा स्थितीत देशात सुमारे तीन कोटी ७२ लाख टन साखर उपलब्ध असेल. देशांतर्गत साखरेचा खप सुमारे दोन कोटी ८० लाख टन आहे. इथेनॉल तयार करण्यासाठी ४५ लाख टन साखरेचा वापर होईल, असे गृहीत धरून हा अंदाज व्यक्त करण्यात आला आहे. महाराष्ट्र आणि कर्नाटकमध्ये दुष्काळी परिस्थिती आहे. त्यामुळे उसाच्या वजनात आणि उपलब्धतेत मोठी घट येऊ शकते; मात्र केंद्र सरकारला असे वाटते, की इथेनॉलसाठी जाणारा उसाचा रस विचारात घेतला, तर देशात २०२३-२४ हंगामात साखरेचे निव्वळ उत्पादन सुमारे तीन कोटी टन असेल. वापर सुमारे २८० लाख टन असेल.

वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी काही आठवड्यांपूर्वी सांगितले होते की, आगामी हंगामात मागणी आणि पुरवठा परिस्थितीबद्दल काळजी करण्याची गरज नाही. महाराष्ट्र आणि कर्नाटकातील ऊस पिकांची स्थिती पाहता सुरुवातीला थोडी चिंता होती; मात्र गेल्या काही दिवसांपासून पावसाने हजेरी मारल्याने परिस्थिती सुधारली आहे. पुढील काही महिन्यांची मागणी पुरेल एवढी साखर शिल्लक असल्याचेही त्यांनी सांगितले. जागतिक परिस्थिती पाहिल्यास, आंतरराष्ट्रीय साखर संघटनेने आपल्या ताज्या अंदाजानुसार २०२३-२४ साठी साखरेचे जागतिक उत्पादन १७ कोटी ४८ लाख टनांपर्यंत होऊ शकते. २०२२-२३ साखर हंगामातील उत्पादनापेक्षा ते १.२ टक्के कमी आहे. साखरेचा जागतिक वापर १७ कोटी ६९ लाख टन होण्याची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत जागतिक पातळीवर साखरेची मागणी पुरवठ्यापेक्षा २१ लाख टनांनी जादा असू शकते. साखरेचा तुटवडा निर्माण होण्याच्या अपेक्षेने गेल्या काही आठवड्यांत साखरेच्या जागतिक किमतीत वाढ झाली आहे.

साखरेचे जागतिक उत्पादन १.२३ टक्क्यांनी घटणार असल्याचे आकडेवारीवरून दिसून येते. अशा स्थितीत २१ लाख टन साखरेचा तुटवडा जाणवू शकतो. ब्राझीलमध्ये या वर्षी चांगला पाऊस आहे. तिथे चार कोटी टन साखरेचे उत्पादन होण्याची शक्यता आहे; परंतु तेल उत्पादक देशांनी कच्च्या तेलाचे उत्पादन कमी करण्याचा निर्णय घेतल्यानंतर जागतिक बाजारात इंधनदराचा भडका उडण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे ब्राझील गॅसोहोलच्या उत्पादनाकडे वळण्याची शक्यता आहे.

महागाईवर नियंत्रण मिळविण्यासाठी केंद्र सरकारकडून उपाययोजना सुरू झाली आहे. त्याचाच एक भाग म्हणून केंद्र सरकारने साखरेचा कोटा जाहीर करण्याचे आदेश व्यापाऱ्यांना दिले आहेत. त्यामुळे व्यापारी, घाऊक व किरकोळ विक्रेत्यांना दर आठवड्याला त्यांच्याकडील साखरेच्या साठ्याची माहिती ‘ई-शुगर डॉट एनआयसी इन’ या पोर्टलवर द्यावी लागणार आहे. ‘inflation-control-India’ या पोर्टलच्या माध्यमातून ती माहिती अन्न आणि सार्वजनिक वितरण विभागापर्यंत पोहोचणार आहे. यामुळे साखरेच्या किमतीवर नियंत्रण येईल व साठेबाजीला आळा घातला जाईल, असा दुहेरी उद्देश केंद्र सरकार साध्य करणार आहे. देशातील साखरेच्या किमती नियंत्रणात आणण्यात सरकारला यश मिळाल्याचे अन्न ग्राहक मंत्रालयाने म्हटले आहे. दर आठवड्याला साखरेचा साठा जाहीर केल्यास साखरेच्या किमती नियंत्रित ठेवण्यास मदत होणार आहे, असे सरकारचे म्हणणे आहे. असे केल्यास ग्राहकांना परवडणाऱ्या दरात साखर उपलब्ध होण्यास मदत होणार आहे.

साठ्याबाबत माहिती असल्यास त्याचे निरीक्षण करून सरकारला बाजारातील कोणत्याही संभाव्य फेरफाराविरुद्ध कारवाई करणे अधिक सहज होणार आहे. व्यापाऱ्यांना आता त्यांच्याकडील साखरेचा साठा जाहीर करणे बंधनकारक करण्यात आले आहे. तसेच, सरकारने या निर्णयाची अंमलबजावणी अधिक यशस्वीपणे करण्यासाठी नियम मोडणाऱ्यांवर कडक कारवाई करण्याचा इशारादेखील दिला आहे.

बाजारातील साखरेचा साठा जाहीर झाल्यावर सरकारला त्याबाबतचा ‘रिअल टाईम डेटा’ उपलब्ध होणार आहे. ऑगस्ट २०२३ अखेर ८३ लाख टन साखरेचा साठा होता. ऑक्टोबरपासून गाळप हंगाम सुरू होणार आहे. त्यानंतर देशात साखरेचा मुबलक साठा उपलब्ध असेल. सणासुदीच्या काळात साखरेचा तुटवडा भासणार नाही. दर नियंत्रणासाठी १३ लाख टन साखर खुल्या बाजारात विक्रीसाठी आणली आहे. हे साखरेचे दर स्थिर ठेवण्याच्यादृष्टीने केंद्र सरकारचे आणखी एक महत्त्वाचे पाऊल समजले जात आहे.