पृथ्वीराज कपूर
आज गुरुवार, मे २९, २०२५ युगाब्द : ५१२७
भारतीय राष्ट्रीय सौर ज्येष्ठ ८, शके १९४७
सूर्योदय : ०६:०१ सूर्यास्त : १९:११
चंद्रोदय : ०७:५२ चंद्रास्त : २१:५२
शालिवाहन शक : संवत् : १९४७
संवत्सर: विश्वावसू
उत्तरायण
ऋतु : ग्रीष्म
चंद्र माह : ज्येष्ठ
पक्ष : शुक्ल पक्ष
तिथि : तृतीया – २३:१८ पर्यंत
नक्षत्र : आर्द्रा – २२:३८ पर्यंत
यो : गशूल – १५:४७ पर्यंत
करण : तैतिल – १२:३१ पर्यंत
द्वितीय करण : गर – २३:१८ पर्यंत
सूर्य राशि : वृषभ
चंद्र राशि : मिथुन
राहुकाल : १४:१५ ते १५:५४
गुलिक काल : ०९:१८ ते १०:५७
यमगण्ड : ०६:०१ ते ०७:३९
अभिजित मुहूर्त : १२:१० ते १३:०२
दुर्मुहूर्त : १०:२४ ते ११:१७
दुर्मुहूर्त : १५:४१ ते १६:३३
अमृत काल : १३:२४ ते १४:५३
वर्ज्य : ०८:१४ ते ०९:४३
१९८७: भारताचे ५ वे पंतप्रधान चौधरी चरणसिंग यांचे निधन. (जन्म: २३ डिसेंबर१९०२)
- अभिनेते पृथ्वीराज कपूर- हे नाटकांत व चित्रपटांमध्ये काम करायचे. त्यांचे तीनही मुलगे अभिनेता राज कपूर, ‘याहू’ स्टार शम्मी कपूर आणि यांच्यानंतर शशी कपूर यांनी चित्रपट क्षेत्रात पाऊल ठेवले.
पृथ्वीराज कपूर हे हिंदी सिनेमा आणि भारतीय रंगमंच यांचे प्रमुख आधारस्तंभ मानले जातात. पृथ्वीराज यांनी मूकपटात आपल्या अभिनयाच्या कारकिर्दीची सुरुवात केली. भारतीय जन नाट्य संघ (Indian People’s Theatre Association-IPTA-इप्टा) याच्या संस्थापक सदस्यांपैकी ते एक आहेत. पृथ्वीराजांनी १९४४ मध्ये मुंबईत पृथ्वी थिएटरची स्थापना केली. ह्या नाटक कंपनीची नाटके संपूर्ण देशभरात होत होती. भारतीय सिनेमाक्षेत्रात पुढे नामांकित झालेल्या कपूर खानदानाची ही सुरुवात होती..
पृथ्वीराज यांनी त्यांच्या पेशावर पाकिस्तान मधील एडवर्ड कॉलेजमधून उच्च शिक्षण मिळाले. त्यांनी एक वर्षासाठी कायद्याचे शिक्षण घेतले ज्यानंतर ते थिएटर विश्वात गेले. पृथ्वीराज कपूरने लयलपुर आणि पेशावरमधील थिएटर्समध्ये अभिनय कारकिर्दीची सुरुवात केली.
१९२८ साली, मावशीकडून कर्ज घेऊन ते मुंबईत स्थायिक झाले. तेथे ते इंपीरियल फिल्म कंपनीत दाखल झाले. तेथे त्यांनी दो धारी तलवार, सिनेमा गर्ल, शेर-ए-अरब आणि प्रिन्स विजयकुमार ह्या चित्रपटांत अभिनय केला. १९२९ मध्ये त्यांनी आपल्या तिसऱ्या सिनेमात प्रमुख भूमिका निभावली असली तरीही, पृथ्वीराज कपूर यांनी भारताच्या पहिल्या आलम आरा (१९३१) या बोलपटात एक साहाय्यक भूमिका निभावली होती. विद्यापती (१९३७) मधील त्यांची कामगिरी अतिशय कौतुकास्पद होती. सोह्रब मोदी यांच्या सिकंदर (१९४१) मधील अलेक्झांडर द ग्रेट म्हणून त्याचे काम कदाचित सर्वात चांगले आहे. इंग्रजी ग्रेट अँडरसन थिएटर कंपनीतही ते दाखल झाले व त्यासाठी ते मुंबईत एक वर्ष राहिले. या सर्व वर्षांत कपूर नाट्यसृष्टीशी सतत संबंधित राहिले आणि नियमितपणे रंगमंचावर भूमिका करत होते.
त्यांनी रंगमंच आणि सिनेमाचा पडदा या दोन्ही ठिकाणी एक बलदंड आणि अष्टपैलू अभिनेता म्हणून प्रतिष्ठा मिळवली.
पृथ्वीराज कपूर यांना १९६९ साली कला क्षेत्रात पद्मभूषण देऊन भारत सरकारने सन्मानित केले होते. १९७२ मध्ये त्यांना मरणोत्तर दादासाहेब फाळके पुरस्कारही मिळाला.
• १९७२: अभिनेते, निर्माते व दिग्दर्शक पृथ्वीराज कपूर यांचे निधन. (जन्म: ३ नोव्हेंबर १९०१)
भाषाशास्त्रज्ञ सुनीतिकुमार चटर्जी – विश्वविख्यात भारतीय भाषाशास्त्रज्ञ, साहित्य आणि संस्कृतीचे अभ्यासक व अध्यापक. इंग्लिश साहित्य आणि भाषा हा विषय घेऊन कलकत्ता विद्यापीठातून ते बी.ए. (१९११) आणि एम्.ए. (१९१३) झाले. महाविद्यालयीन अभ्यास करतानाच भाषांच्या तौलनिक अभ्यासाकडे ते वळले व लंडन विद्यापीठामधील ‘स्कूल ऑफ ओरिएंटल स्टडीज’ मध्ये त्यांनी भाषाशास्त्राचा आणि ध्वनिविचाराचा अभ्यास केला आणि डी.लिट्. (१९२१) पदवी घेतली. नंतर पॅरिस विद्यापीठात काही महिने अध्ययन करून ते भारतात परतले. पुढे कलकत्ता विद्यापीठात स्थापन झालेले ‘खैरा प्रोफेसर ऑफ इंडियन लिंग्विस्टिक्स अँड फोनेटिक्स’ हे अध्यासन त्यांनी भूषविले (१९२२ — ५२). त्यांनी आपले लेखन, अध्यापन, भाषण ह्यांद्वारा आधुनिक भाषाशास्त्राच्या क्षेत्रात भारताचे प्रतिनिधित्व करून भारताला आंतरराष्ट्रीय स्थान मिळवून दिले आणि भारतात आधुनिक ऐतिहासिक भाषाशास्त्र व ध्वनिविचार यांच्या अभ्यासाची मुहूर्तमेढ रोवली.
अनेक परिषदा, समित्या यांमधून त्यांनी कार्य केले. त्यानिमित्त जगातील विविध देशांचा प्रवास केला व अनेक देशीविदेश प्राचीन-आधुनिक भाषा अवगत करून घेतल्या.
त्यांची इंग्लिश, बंगाली आणि हिंदी भाषांमधील लेखनसंपदा विपुल आहे. तिची संपूर्ण सूची स्वतंत्र पुस्तिकारूपाने कलकत्त्याहून प्रसिद्ध झालेली आहे. त्यातील पुढे दिलेल्या मुख्य ग्रंथांच्या शीर्षकांवरून जरी नजर टाकली, तरी विविध भाषा, त्यांच्या रचना, ध्वनिविचार, ऐतिहासिक अभ्यास आणि साहित्य ह्यांविषयीचा त्यांचा अभ्यास व भारताच्या सांस्कृतिक विविध स्रोतांची आणि त्यांतील एकात्मतेची जाणीव, जगातील इतर संस्कृतींशी आलेल्या व येणाऱ्या भारताच्या संबंधाबद्दल त्यांची आस्था ही दिसून येते.
अ ब्रीफ स्केच ऑफ बेंगाली फोनेटिक्स (१९१८), ऑरिजिन अँड डिव्हेलपमेंट ऑफ द बेंगाली लॅग्वेज (प्रबंधाचे संस्कारित रूप, १९२६), द्वीपमय भारत (टागोरांबरोबर केलेल्या नैर्ऋत्य आशियाच्या प्रवासाचे वर्णन, १९४०, नवी आवृ. १९६०), इंडो-आर्यन अँड हिंदी (व्याख्याने १९४०, पुस्तकरूपाने १९४२, नवी आवृ. १९६०, हिंदीमधूनही उपलब्ध), लॅग्वेजेस अँड द लिंग्विस्टिक प्रॉब्लेम ऑफ इंडिया (१९४३, हिंदी व बंगाली भाषांतरे), भाषाप्रकाश : बाङला व्याकरण, राजस्थानी भाषा (१९४९), ऋतंभरा (हिंदी निबंधसंग्रह, १९५१), किरात-जनकृती ऑर द इंडो — मंगोलॉइड्स (१९५१), आसाम अँड इंडिया (१९५३), आफिकॅनिझम, द आफ्रिकन पर्सनॅलिटी (१९६०), इंडियॅनिझम अँड द इंडियन सिंथेसिस (१९६२), लॅंगवेजेस अँड लिटरेचर्स ऑफ मॉडर्न इंडिया (१९६३), द्रविडियन (१९६६), पीपल, लॅंग्वेज अँड कल्चर ऑफ ओरिसा (१९६६), बाल्ट्स अँड आर्यन्य (१९६८), इंडिया अँड इथिओपिया (१९६९), वर्ल्ड लिटरेचर अँड टागोर (१९७१), इरानियन कल्चर अँड इट्स इंपॅक्ट ऑन द वर्ल्ड फ्रॉम द ॲकिमेनियन टाईम्स (१९७२).
त्यांना अनेक मान-सन्मानांचा लाभ झाला. संस्कृत आयोग (१९५६-५७), पश्चिम बंगाल विधान परिषद (१९५२—६५), ‘साहित्य अकादेमी’ (१९६९— ), ‘इंटरनॅशनल फोनेटिक असोसिएशन’ (१९६९— ), ‘एशियाटिक सोसायटी’, कलकत्ता, बंगीय साहित्यपरिषद (१९३६), ‘लिंग्विस्टिक सोसायटी ऑफ इंडिया’, पहिली ‘ऑल इंडिया कॉन्फरन्स ऑफ लिंग्विस्ट्स’ (१९७०) ह्यांची अध्यक्षपदे तसेच ‘नॅशनल प्रोफेसर ऑफ ह्युमॅनिटीज’ (१९६५— ), ‘पद्मविभूषण’ (१९६३) हे त्यांपैकी विशेष उल्लेखनीय होत.
• १९७७: पद्मभूषण पुरस्कार सन्मानित भाषाशास्त्रज्ञ सुनीतिकुमार चटर्जी यांचे निधन. (जन्म: २६ नोव्हेंबर, १८९०)
- घटना :
१९१४: ओशियन लाइनर आर.एम.एस. इंप्रेस ऑफ आयर्लंड जहाज बुडून त्यात १९९२ लोक ठार झाले.
१९१९: अल्बर्ट आइनस्टाइन यांच्या सामान्य सापेक्षता सिद्धांताची चाचणी घेण्यात आली.
१९५३: एडमंड हिलरी व शेर्पा तेनसिंग यांनी दुपारी ११:३० वाजता माऊंट एव्हरेस्ट हे जगातील सर्वोच्च शिखर सर केले.
• मृत्यू :
२००७: संगीतकार स्नेहल भाटकर यांचे निधन. (जन्म: १७ जुलै, १९१९)
२०१०: समाजवादी विचारवंत, स्वातंत्र्यसैनिक ग. प्र. प्रधान यांचे निधन. (जन्म: २६ ऑगस्ट ,१९२२)
• २०२० : स्वतंत्र छत्तीसगड राज्याची निर्मिती झाल्यानंतर १ ले मुख्यमंत्रीपद भूषविणारे अजित जोगी हे यांचे निधन ( जन्म : २९ एप्रिल, १९४६)
• २०२० : ज्योतिषशास्त्र, अंक ज्योतिष, हस्तरेषा यामध्ये हातखंडा असणारे बेजन दारूवाला यांचे निधन ( जन्म : ११ जुलै, १९३१ )
• जन्म :
१९०५: पद्मभूषण पुरस्कार सन्मानित भारतीय संगीत क्षेत्रातील अध्वर्यू गानहिरा पद्मभूषण हिराबाई बडोदेकर यांचा जन्म. (मृत्यू: २० नोव्हेंबर ,१९८९)
१९१४: एव्हरेस्टवीर शेर्पा तेनसिंग नोर्गे यांचा जन्म. (मृत्यू: ९ मे ,१९८६)
१९४७ : श्रीदत्तसंप्रदायातील थोर अधिकारी विभूतिमत्व व अक्षरश: जगभर परमार्थाचा प्रचार प्रसार करणाऱ्या व जवळपास 50 हजारहून जास्त परदेशी साधकांना दीक्षा देऊन परमार्थपथावर अग्रेसर करणाऱ्या केमिस्ट्रीच्या प्राध्यापिका प.पू.सौ.शकुंतलाताई आगटे या प.पू.श्री.मामासाहेब देशपांडे महाराजांच्या अत्यंत प्रसिद्धिपराङ्मुख उत्तराधिकारी. त्यांची संतवाङ्मयावर 23-24 पुस्तकेही प्रकाशित झालेली आहेत. यांचा जन्म दिवस. (तिथिनुसार – वैशाख कृष्ण चतुर्दशी )( देह त्याग : २५ फेब्रुवारी , २०१९ हि तारीख व वेळ त्यांनी दोन वर्षे आधी सांगून ठेवली होती )
