साखरेचा वापर दहा टक्क्यांनी वाढला : इस्माचा (ISMA) अभ्यास
नवी दिल्ली – इंडियन शुगर अँड बायो-एनर्जी मॅन्युफॅक्चरर्स असोसिएशन (ISMA) ने केलेल्या एका ताज्या अभ्यासानुसार, भारतात गेल्या पाच वर्षांत संस्थात्मक साखर वापरात तब्बल १०% वाढ झाली आहे. शीतपेये, मिठाई, बेकरी, बिस्किटे, दुग्धजन्य पदार्थ आणि इतर प्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांमध्ये होणारा साखरेचा वापर ‘संस्थात्मक वापर’ म्हणून ओळखला जातो. अभ्यासानुसार, २०१८-१९ मध्ये एकूण साखर वापरापैकी ५०-५५% असलेला हा वाटा २०२३-२४ पर्यंत ६०-६५% पर्यंत वाढला आहे.
या अभ्यासासाठी मॉण्डेलेझ (Mondelez), नेस्ले (Nestlé), ब्रिटानिया (Britannia), पार्ले (Parle), कोका-कोला (Coca-Cola) आणि अमूल (Amul) यांसारख्या आघाडीच्या FMCG आणि खाद्य कंपन्यांकडून माहिती गोळा करण्यात आली. यावरून असे दिसून आले आहे की, मध्यमवर्गीय शहरी ग्राहक आणि ग्रामीण भागातील लोकसंख्येमध्ये साखरयुक्त प्रक्रिया केलेल्या पदार्थांचा वापर वाढला आहे. विशेषतः ग्रामीण भागातील तरुण या उत्पादनांकडे ‘आकांक्षित’ (aspirational) म्हणून पाहत असल्याने हा कल अधिक वेगाने वाढत आहे.
उत्पन्न गटानुसार साखरेच्या वापरात तफावत
अभ्यासात विविध उत्पन्न गटांनुसार साखरेच्या वापरात स्पष्टपणे भिन्नता दिसून आली आहे:
- श्रीमंत कुटुंबे (Affluent Households): देशातील सुमारे ३ कोटी श्रीमंत कुटुंबांमध्ये शुद्ध साखरेच्या (refined sugar) वापरात माफक घट झाल्याचे दिसून आले आहे. ही कुटुंबे आरोग्याबाबत अधिक जागरूक झाली असून, त्यांनी गूळ यांसारखे पारंपारिक गोड पदार्थ आणि इतर पर्यायी स्वीटनर्सचा वापर वाढवला आहे. या दशकाच्या अखेरीस या गटाकडून कमी साखर असलेल्या आरोग्यदायी (low-sugar functional foods) पदार्थांची मागणी वाढण्याची शक्यता आहे.
- मध्यमवर्गीय कुटुंबे (Mid-income Households): सुमारे ७ कोटी मध्यमवर्गीय कुटुंबे अजूनही त्यांच्या दैनंदिन आहारात शुद्ध साखरेचा मोठ्या प्रमाणावर वापर करत आहेत. साखरयुक्त प्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांच्या वाढत्या वापरासाठी हाच गट प्रामुख्याने जबाबदार आहे. या गटाने पर्यायी स्वीटनर्सचा वापर अत्यंत हळू गतीने स्वीकारला आहे, मात्र २०३० पर्यंत त्यांच्या पसंतीमध्ये बदल होण्याची आणि ब्रँडेड साखरेचा वापर वाढण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
- कमी उत्पन्न असलेली कुटुंबे (Lower-income Households): देशातील सुमारे २०.५ कोटी कमी उत्पन्न असलेल्या कुटुंबांमध्ये सध्या ब्रँडेड साखरेचा वापर कमी आहे. तथापि, या गटातही ब्रँडेड साखरेबद्दल आणि विशेषतः गूळ यांसारख्या पारंपारिक गोड पदार्थांबद्दल रुची वाढत असल्याचे दिसून येत आहे.
थोडक्यात, हा अभ्यास दर्शवतो की भारतात प्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांच्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे साखरेचा संस्थात्मक वापर वाढत आहे, ज्याचे नेतृत्व मध्यमवर्गीय आणि ग्रामीण ग्राहक करत आहेत. दुसरीकडे, श्रीमंत वर्ग आरोग्याबाबत अधिक जागरूक होत असून शुद्ध साखरेपासून दूर जात आहे, ज्यामुळे बाजारपेठेत दुहेरी कल निर्माण झाला आहे.
