बायो व्हीजनरी – शाश्वत विकासाची दूरदृष्टी लाभलेले व्यक्तिमत्त्व

प्राज इंडस्ट्रीजचे संस्थापक आणि चेअरमन डॉ. प्रमोद चौधरी आपला ७६ वा वाढदिवस २६ नोव्हेंबर २०२५ रोजी साजरा करीत आहेत. हा दिवस फक्त वैयक्तिक आनंद साजरा करण्याचा नाही, तर एका अशा व्यक्तिमत्त्वाच्या वाटचालीचा गौरव करण्याची संधी आहे, ज्यांनी भारताच्या जैवआर्थिक क्षेत्राची दिशा बदलली, नवोन्मेषकांच्या पिढीला प्रेरणा दिली आणि उद्यमशीलतेला सामाजिक उद्देशाशी जोडून दाखवले. डॉ. चौधरी हे फक्त उद्योगपती नाहीत—ते BioVisionary आहेत—स्वच्छ, परिपूर्ण आणि शाश्वत तंत्रज्ञानाच्या जगात शक्यतेच्या सीमा विस्तारून दाखवणारे दूरदृष्टीचे व्यक्तिमत्त्व. – शुगरटूडे विशेष

डॉ. चौधरी यांनी भारताच्या जैवआर्थिक संरचनेला नवे परिमाण दिले, नवोन्मेषकांची एक पिढी घडवली आणि उद्यमशीलता ही केवळ नफा निर्मिती नव्हे, तर ती राष्ट्रीय ध्येयांसोबत एकरूप होऊ शकते, हे कृतीतून दाखवून दिले. ते फक्त उद्योगविश्वातील नेते नाहीत, तर स्वच्छ, परिपूर्ण आणि शाश्वत तंत्रज्ञानाच्या विश्वात शक्यतेच्या सीमा विस्तारून दाखवणारे BioVisionary म्हणून मानले जातात.

जैवतंत्रज्ञानावर ठाम विश्वास

चार दशकांहून अधिक काळ डॉ. चौधरी यांनी जैवतंत्रज्ञान हे राष्ट्रीय विकासाचे एक सक्षम साधन ठरू शकते, या विश्वासाला कधीच तडा जाऊ दिला नाही. “ऊर्जा संक्रमण”, “चक्रीय अर्थव्यवस्था” किंवा “डीकार्बोनायझेशन” यांसारख्या संकल्पना सार्वजनिक चर्चेत येण्याच्या खूप आधीपासूनच त्यांनी शाश्वत औद्योगिक विकास हा संसाधनक्षम, पर्यावरणस्नेही उपायांवर आधारलेला असलाच पाहिजे, ही भूमिका मांडली.

त्यांच्या प्रवासाची वेगळेपणाची ओळख केवळ दूरदृष्टीपुरती मर्यादित नाही; त्या दृष्टीला साकार करणारी सातत्यपूर्ण कृतीही तितकीच महत्त्वाची आहे. त्यांनी नवी औद्योगिक परिसंस्था उभारली, तरुण प्रतिभेला संधी आणि दिशा दिली, संशोधन-नवोन्मेषात दीर्घकालीन गुंतवणूक केली आणि जैवइंधन व बायोआधारित तंत्रज्ञानाविषयीचा जागतिक संवाद अधिक परिणामकारक बनवला. या सर्व प्रक्रियेत प्राज इंडस्ट्रीजला त्यांनी प्रामाणिकता, उत्कृष्टता आणि राष्ट्राभिमान या मूल्यांवर आधारलेली संस्थात्मक ओळख मिळवून दिली.

‘प्राज’ची स्थापना : जगासमोर भारतीय उपाय

 “भारतामधून जगासाठी – तंत्रज्ञानावर आधारित, जागतिक दर्जाचे उपाय” निर्माण करण्याचे ध्येय डोळ्यांसमोर ठेवून डॉ. प्रमोद चौधरी यांनी १९८३ साली प्राज इंडस्ट्रीजची स्थापना केली. काळानुरूप या दृष्टीने अधिक व्यापक रूप धारण केले आणि आज प्राज जागतिक जैवआर्थिक क्षेत्रातील अग्रगण्य कंपनी म्हणून ओळखली जाते.

त्यांच्या नेतृत्वाखाली एका छोट्या अभियांत्रिकी स्टार्टअपने इथेनॉल तंत्रज्ञान, औद्योगिक जैवतंत्रज्ञान, सांडपाणी प्रक्रिया आणि हवामानपूरक प्रगत उपाययोजना या क्षेत्रांत जागतिक स्तरावर मान्यता मिळवलेली संस्था म्हणून रूपांतर केले. हा प्रवास झपाट्याने घडलेली उलथापालथ नव्हती; त्यामागे सातत्यपूर्ण नवकल्पना, नवे व अवघड प्रयोग स्वीकारण्याचे धाडस आणि ग्राहक तसेच समाजाला ठोस परिणाम देण्याची जाणीवपूर्वक जपलेली बांधिलकी होती.

जैवइंधन क्षेत्रातील परिवर्तनकारी भूमिका

डॉ. चौधरी यांचे सर्वात लक्षणीय योगदान जैवइंधन क्षेत्रात दिसून येते. जगाचे मुख्य लक्ष अजूनही खनिज इंधनांवर केंद्रित असताना त्यांनी ऊर्जेचे भविष्य पुनर्नवीकरणक्षम, सुरक्षित व स्थानिक संसाधनांवर आधारित असले पाहिजे, याची जाणीव निर्माण केली.

प्राजच्या तंत्रज्ञानांनी भारतातील इथेनॉल मिश्रण कार्यक्रमांना बळ दिले, विविध देशांना त्यांच्या ऊर्जामिश्रणात वैविध्य आणण्याचा मार्ग दाखवला आणि हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी करण्यास हातभार लावला. जैवइंधने ही केवळ पर्यावरणीय गरज नसून ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला बळ देणारी, हरित रोजगार निर्माण करणारी आणि राष्ट्रीय ऊर्जा सुरक्षेला मजबूत करणारी आर्थिक संधीदेखील ठरू शकतात, हे त्यांनी उद्योगजगत व धोरणकर्त्यांना पटवून दिले.

‘प्राज मॅट्रिक्स’: ज्ञानाधिष्ठित स्पर्धात्मकतेचा पाया

नवोन्मेषाच्या (Innovations) शक्तीवरील त्यांच्या अढळ विश्वासातूनच “प्राज मॅट्रिक्स” या अत्याधुनिक संशोधन आणि तंत्रज्ञान केंद्राचा जन्म झाला. “दीर्घकालीन स्पर्धात्मकता ही केवळ भांडवल किंवा आकारावर नव्हे, तर ज्ञान, संशोधन व वैज्ञानिक प्रावीण्यावर आधारलेली असते” ही त्यांची भूमिका या केंद्राच्या प्रत्येक उपक्रमात प्रतिबिंबित होते.

त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली प्राज मॅट्रिक्सने दुसऱ्या पिढीतील जैवइथेनॉलचे व्यावसायिक उत्पादन, जैवआधारित रसायने व पॉलिमर्स आणि शाश्वत विमान इंधनाच्या नव्या मार्गांचा शोध अशा अनेक क्षेत्रांत लक्षणीय प्रगती साधली. संशोधनावरील ही कटिबद्धता भविष्याची वाट फक्त पाहायची नसते, तर ती ज्ञान व तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने घडवायची असते, या त्यांच्या श्रद्धेला अधोरेखित करते.

शाश्वततेचे सर्वसमावेशक आकलन

डॉ. प्रमोद चौधरी यांचे वैशिष्ट्य म्हणजे शाश्वततेकडे पाहण्याचा त्यांचा सर्वसमावेशक व एकात्मिक दृष्टिकोन. त्यांच्या मते जैवआर्थिकता ही केवळ औद्योगिक क्षेत्राची एक शाखा नसून, नव्या प्रकारच्या विकासमॉडेलची किल्ली आहे – जिथे अक्षय कार्बन स्रोत, पाण्याचा कार्यक्षम वापर, जबाबदार कचरा व्यवस्थापन आणि कमी-उत्सर्जन औद्योगिक प्रक्रिया यांचा समन्वय साधला जातो.

BioMobility® आणि BioPrism® या प्राजच्या उपक्रमांद्वारे त्यांनी अधिक हरित आणि शाश्वत मूल्यसाखळीकडे उद्योग तसेच राष्ट्रे कशी झेप घेऊ शकतात, याचा स्पष्ट आणि पुढचे दशक लक्षात घेणारा मार्ग नकाशा मांडला आहे. या कार्याचा परिणाम केवळ बोर्डरूमपुरता मर्यादित न राहता धोरणनिर्मिती, आंतरराष्ट्रीय सहकार्य आणि भारताच्या वैज्ञानिक तसेच अभियांत्रिकी कौशल्याविषयीच्या जागतिक विश्वासवृद्धीतही दिसून येतो.

लोककेंद्री, शांत; परंतु प्रभावी नेतृत्व

डॉ. चौधरी यांची नेतृत्वशैली साधी, मितभाषी पण विलक्षण दूरदृष्टीपूर्ण आणि माणूसकेंद्री आहे. त्यांच्या जवळ काम केलेल्या सहकाऱ्यांच्या अनुभवांतून त्यांची बारकाईने ऐकून घेण्याची क्षमता, दीर्घकालीन रणनीती आखण्याची शैली आणि संघांना पारंपरिक चौकटीबाहेर विचार करण्यासाठी प्रोत्साहन देण्याची वृत्ती स्पष्ट जाणवते.

“संस्था वाढते तेव्हा, जेव्हा माणसे वाढतात” या विचारसरणीला मूर्त रूप देणारी कार्यसंस्कृती प्राजमध्ये दिसून येते. जिज्ञासा, सहानुभूती आणि शिस्त यांना मूल्य म्हणून जोपासले जाते. यशाचे मनापासून कौतुक करणारे आणि अपयशालाही पुढच्या नवकल्पनांकडे टाकलेले पाऊल मानून स्वीकारणारे हे नेतृत्व, आजच्या “दृश्यता-केंद्रित” काळात, आशयपूर्ण व शांत शक्तीच्या बळावर मार्गदर्शन करणारे आदर्श उदाहरण ठरते.

७६व्या वर्षीही अखंड ऊर्जा

 डॉ. प्रमोद चौधरी हे ७६व्या वर्षीही तितकेच उत्साही, जिज्ञासू आणि भविष्याभिमुख आहेत. ते केवळ प्राज इंडस्ट्रीजसाठीच नव्हे, तर शाश्वत विकासाच्या ध्येयाने काम करणाऱ्या संशोधक, धोरणकर्ते, उद्योजक आणि तरुण व्यावसायिकांसाठीही मार्गदर्शक व प्रेरणास्रोत म्हणून कार्यरत आहेत.

त्यांच्या चर्चांचा केंद्रबिंदू आजही पुढच्या टप्प्यातील स्वच्छ तंत्रज्ञान, कचऱ्यातून मूल्यनिर्मितीची नवी संधी आणि ही चळवळ पुढे नेणारी येणारी पिढी हेच राहिले आहेत. ज्ञानार्जनाची त्यांची ओढ आणि भारताच्या वैज्ञानिक व उद्यमशील क्षमतेवरील त्यांचा दृढ विश्वास, प्राजच्या आरंभीच्या दिवसांत जितका ठाम होता, तितकाच आजही जाणवतो.

प्रेरणा देणारा प्रवास

खरे द्रष्टे बदलाचा आरंभ करतात, तेव्हा व्यापक समाजाला त्या बदलाची गरज पूर्णपणे उमजलेलीही नसते. डॉ. प्रमोद चौधरी हे या विधानाचे जिवंत उदाहरण आहेत. त्यांनी सिद्ध केले की शाश्वतता आणि आर्थिक विकास हे परस्परविरोधी नसून, एकमेकांना पूरक व बलवत्तर करणारे घटक आहेत.

भारतीय संशोधन आणि नवोन्मेष यांवर आधारलेला जागतिक व्यवसाय उभारता येतो, हे त्यांनी प्राजच्या माध्यमातून जगासमोर दाखवून दिले. उद्देशपूर्वक, मूल्याधिष्ठित नेतृत्व कॉर्पोरेट मोजमापांच्या पलीकडे जाणारा सामाजिक व राष्ट्रीय प्रभाव घडवू शकते, हे त्यांचे कार्य पुन्हा पुन्हा अधोरेखित करते.

डौ. चौधरी यांच्या वाढदिवसाच्या निमित्ताने त्यांचा जीवनपट तरूण पिढीने वाचल्यास त्यांना अनेक चांगल्या गोष्टी आणि नवी शाश्वत मूल्ये आत्मसात करता येतील. BioVisionary चा जीवनपट सर्व क्षेत्रात काम करणाऱ्या तरुणांना, विद्यार्थ्यांना कायम प्रेरणा देणारा आहे. त्यांची ही कथा आहे असामान्य धैर्याची – मोठे स्वप्न पाहण्याच्या, कल्पकतेने नव्या संधी शोधण्याच्या आणि व्यापक हितासाठी पारंपरिक सीमा ओलांडण्याच्या गुणांची. ही कथा आहे बांधिलकीची – पृथ्वी आणि तिच्या लोकांप्रती असलेल्या जबाबदारीची, आणि तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने उद्याचा दिवस अधिक चांगला बनवता येईल, या निश्चयाची!

एखाद्या व्यक्तीचा ठाम निर्धार संपूर्ण राष्ट्रासाठी नवी शक्यता उघडू शकतो, याची जाणीव ही कथा सतत करून देते. डॉ. प्रमोद चौधरी यांचा गौरव हा केवळ आजवरच्या टप्प्यांपर्यंत मर्यादित नसून, ते ज्या भविष्याची वाट घडवत आहेत, त्या दीर्घकालीन प्रभावासाठीही आहे. उद्देशपूर्ण नवकल्पना, शाश्वत विकास आणि जबाबदार उद्योजकता यांवर विश्वास ठेवणाऱ्या प्रत्येकासाठी त्यांचा प्रवास प्रेरणादायी दिशादर्शक ठरतो.

‘शुगरटुडे’ मासिकाच्या वतीने डॉ. प्रमोद चौधरी यांना ७६ व्या वाढदिवसा निमित्त हार्दिक शुभेच्छा. अग्रणी उद्योजक, दूरदर्शी मार्गदर्शक आणि BioVisionary म्हणून त्यांची परंपरा भारतासह संपूर्ण जगाला अधिक स्वच्छ, हरित भविष्याकडे घेऊन जाणाऱ्या प्रकाशकिरणाप्रमाणे यापुढेही मार्गदर्शन करत राहो, हीच सदिच्छा!