ऊस शेतीसाठी एआय : नेमका किती खर्च येतो?

–दिलीप पाटील

बारामती येथील ॲग्रीकल्चर डेव्हपमेंट ट्रस्टने (ADT) महाराष्ट्रातील ऊस शेती क्षेत्रात क्रांतिकारी बदल घडवण्यासाठी साखर कारखान्यांसोबत भागीदारी करण्याचा प्रस्ताव दिला आहे. या उपक्रमाचा उद्देश पारंपरिक शेती पद्धतींमध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) वापरून उत्पादनक्षमता व शाश्वतता वाढवणे हा आहे.

प्रस्तावाचे ठळक मुद्दे:

हा उपक्रम हब अँड स्पोक मॉडेल अंतर्गत राबवण्यात येईल. त्यात साखर कारखाने प्रगतशील शेतकऱ्यांची निवड करतील आणि प्रत्येक शेतकऱ्याला AI आधारित सहाय्य दिले जाईल.

प्रत्येकी खर्च ₹२५,००० असून, यामध्ये खालील बाबींचा समावेश असेल:

सॅटेलाइट व क्लाउड सेवा: ₹१,५०० (प्रत्येकी एक वर्षासाठी)
आर्द्रता सेन्सर्स: ₹९,५०० (५ वर्षे वापरासाठी)
IoT हवामान केंद्र: ₹५,००० (२५ शेतकऱ्यांमध्ये सामायिक, ५ वर्षांसाठी)
माती परीक्षण किट: ₹५०० (प्रत्येक क्लस्टरला, ५ वर्षांसाठी)
AI सोल्यूशन्स: ₹५,००० (प्रत्येकी दरवर्षी – अ‍ॅप्स, सल्ला सेवा, पिक निरीक्षण)
प्रशिक्षण, ड्रोन डायग्नोस्टिक्स व ग्राहक सहाय्य यासाठी अतिरिक्त खर्च.

AI मुळे ऊस शेतात बदल

खुटबाव गावातील महेंद्र थोरात यांना या तंत्रज्ञानाचा फायदा झाला आहे. “४०% उत्पादनवाढ झाली, पाण्याचा व कीटकनाशकांचा वापर निम्मा झाला,” असे ते सांगतात. “AI मला सिंचन, कीड नियंत्रण व हवामानावर आधारित कृती यासाठी मार्गदर्शन करते.”

दुसऱ्या गावातील बापू आव्हाड यांचाही अनुभव सकारात्मक आहे. “AI हवामानावर आधारित कीटक नियंत्रणाची सूचना देते. NPK खतांबाबत अद्याप माहिती देत नाही. तरीदेखील यंदाचे उत्पादन पूर्वीपेक्षा चांगले आहे.”

पायलट प्रकल्पातून मुख्य प्रवाहात

ADT च्या AI तंत्रज्ञानाने नियंत्रित प्लॉट्सवर ४०% उत्पादनवाढ होत असल्याचे दिसून आले, शिवाय पाणी वापर ५०% नी कमी झाला. ADT चे AI प्रमुख तुषार जाधव सांगतात की, “हे तंत्रज्ञान सॅटेलाइट प्रतिमा, हवामान अंदाज व माती सेन्सर्स वापरून शेतकऱ्यांना सानुकूल सल्ला देते.”

Microsoft Azure Data Manager for Agriculture च्या आधारे, या प्रणालीद्वारे शेतकऱ्यांना कीड व रोगांपासून नुकसान टाळण्यास मदत होते. “AI प्रणालीने बुरशीजन्य संक्रमणाची लक्षणे लवकर ओळखली आणि पिक वाचवता आले,” असे जाधव म्हणतात.

महाराष्ट्रभर विस्तार

सध्या पुणे जिल्ह्यातील १,००० ऊस उत्पादक शेतकऱ्यांपर्यंत या प्रणालीचा विस्तार झाला आहे. हवामान केंद्र, ड्रोन निदान व सल्ला सेवा यांचा लाभ मिळत आहे. ADT चे सीईओ निलेश नलावडे सांगतात की, “प्रिसीजन शेती मुख्य प्रवाहात आणून शेतकऱ्यांना आर्थिक लाभ मिळवून देणे आणि शाश्वतता वाढवणे हे आमचे उद्दिष्ट आहे.”

संधी आणि अडचणी

AI आधारित शेतीमुळे पाणी, खते व कीटकनाशकांवरील खर्च कमी होतो, पण वार्षिक ₹१०,००० शुल्क हे छोट्या शेतकऱ्यांसाठी अडचण ठरू शकते. दरम्यान, ज्येष्ठ नेते खा.शरद पवार व उपमुख्यमंत्री अजित पवार या धोरणकर्त्यांनी या तंत्रज्ञानाचे समर्थन करत याला हवामान बदल व पाणीटंचाईवर उत्तर मानले आहे.

हा प्रकल्प महाराष्ट्रातील ऊस पट्टा शाश्वत शेतीच्या दिशेने नेत असून, पारंपरिक ज्ञान व आधुनिक AI तंत्रज्ञानाचा संगम साधतो आहे. हीच होईल का भारताच्या सर्वाधिक संसाधन खर्चिक पिकांसाठी भविष्यातील शेती पद्धत? वेळच हे ठरवेल, पण महेंद्र थोरातसारखे शेतकरी सांगतात – “नव्या युगाची शेती आपण अनुभवतोय!”

अधिक माहितीसाठी संपर्क:
डॉ. विवेक भोईटे – ७७२०० ८९१७७