तुकडा तांदुळ निर्यात बंदीचे कारण इथेनॉल तर नाही ?

केंद्र सरकारने 8 सप्टेंबर 2022 रोजी तुटलेल्या तांदळाच्या (तुकडा तांदूळ) निर्यातीवर निर्बंध लादले. खरीप हंगाम आणि तांदळाच्या किमतीत झालेली वाढ यासह सरकारने असे का केले याविषयी अनेक सिद्धांत मांडले जात आहेत. पण काही तांदूळ निर्यातदारांच्या दाव्यानुसार, यामागचे कारण इथेनॉल आहे.

तुटलेला तांदूळ भारतात इथेनॉल उत्पादनासाठी आणि पशुधनासाठी चारा म्हणून वापरला जातो. भारताला 2025 पर्यंत 11,000 दशलक्ष लिटर इथेनॉलची गरज भासणार आहे. हे लक्ष्य केवळ उसाने पूर्ण करणे शक्य नाही.

म्हणून, 2019-20 मध्ये, इथेनॉल उत्पादनासाठी भारतीय अन्न महामंडळ (FCI) च्या मालकीचे तुटलेले तांदूळ, मका आणि (न तुटलेले) तांदूळ वापरण्यास परवानगी देण्यात आली.

केंद्रीय ग्राहक व्यवहार मंत्रालय, अन्न आणि सार्वजनिक वितरण सचिव सुधांशू पांडे यांनी सादर केलेल्या आकडेवारीनुसार, इथेनॉल पुरवठा वर्षात (डिसेंबर-नोव्हेंबर) 2020-21 मध्ये सुमारे 81,044 टन FCI तांदळाचे वाटप करण्यात आले. यापैकी सुमारे 49,233 टन वापरण्यात आले.

21 ऑगस्ट 2022 पर्यंत इथेनॉल पुरवठा वर्ष 2021-22 मध्ये सुमारे 1,387,616 टन वाटप करण्यात आले आहे. यापैकी 505,935 टन तांदूळ FCI कडून खरेदी करण्यात आला आहे.

याचा अर्थ 2020-21 च्या तुलनेत 2021-22 मध्ये इथेनॉलसाठी FCI तांदळाच्या वाटपात प्रचंड वाढ झाली. मात्र कमी उत्पादनामुळे सरकारने आता तांदळाच्या निर्यातीवर निर्बंधांचा कालावधी सुरू केला आहे.

ऑल इंडिया राइस एक्सपोर्ट्स असोसिएशनचे वरिष्ठ कार्यकारी संचालक विनोद कृ कौल म्हणाले की, तुटलेला तांदूळ इथेनॉल युनिट्सकडे वळवण्याचा सरकारचा हेतू आहे. “अनेक इथेनॉल युनिट्सची स्थापना करण्यात आली आहे, परंतु कच्च्या मालाच्या कमतरतेमुळे क्षमतेचा वापर कमी होत आहे,”

इथेनॉल निर्मितीसाठी तुटलेला तांदूळ आणि मका प्रामुख्याने वापरला जातो. तुटलेला तांदूळ निर्यात करण्याऐवजी इथेनॉल युनिटला पाठवल्यास FCI च्या स्टॉकवरील दबाव कमी होईल.

या निर्णयानंतर भारतीय निर्यात व्यापारावर परिणाम होणार असल्याचे कौल म्हणाले. 2021-22 मध्ये भारतातून 3.8 दशलक्ष टन तुटलेला तांदूळ निर्यात करण्यात आला. “2022-23 च्या पहिल्या पाच महिन्यांत सरासरी 1.5 दशलक्ष टन निर्यात झाली होती आणि त्यानंतर ती पूर्णपणे थांबेल,” कौल म्हणाले.

“त्याचा भारतीय निर्यातीवर परिणाम होईल आणि आमच्या प्रतिस्पर्ध्यांना फायदा होईल. आम्ही थायलंड आणि इतर देशांपेक्षा जास्त तुटलेला तांदूळ निर्यात करायचो. पण आता ते मार्केट ताब्यात घेतील आणि त्यानंतर आम्ही मार्केटवर आघाडी मिळवू शकणार नाही,” तो पुढे म्हणाला.

2022-23 च्या पहिल्या पाच महिन्यांत भारताने निर्यात केलेला तुटलेला तांदूळ $380 प्रति टन विकला गेला. यावरून सरकारच्या या निर्णयाचा उद्योगांवर काय परिणाम होईल, याचा अंदाज बांधता येईल. गेल्या वर्षीच्या साठ्यात तांदूळ अतिरिक्त असल्याने सध्याच्या परिस्थितीत अशा निर्णयाची गरज नसल्याचे कौल म्हणाले.

सौजन्य – डाऊन टू अर्थ

feature image – istock