डीडीजीएस कंपोस्टद्वारे शाश्वत ऊस शेतीसाठी नवे दालन खुले
–दिलीप पाटील
ऊस शेती ही अनेक भागांत एक महत्त्वाची शेती प्रक्रिया आहे, परंतु यासोबत अनेक आव्हाने देखील येतात. मातीची सुपीकता टिकवून ठेवणे, पीक उत्पादन वाढवणे आणि उत्पादन खर्च व्यवस्थापित करणे ही काही मुख्य समस्या आहेत. मात्र, डीडीजीएस कंपोस्ट नावाचा एक प्रभावी उपाय समोर आला आहे. डीडीजीएस कंपोस्ट म्हणजे ड्रायड डिस्टिलर्स ग्रेन्स विथ सॉल्युबल्स (DDGS) पासून बनवलेले एक जैविक खत आहे, जे मका-आधारित इथेनॉल तयार करणाऱ्या डिस्टिलरींमधून निर्माण होणाऱ्या कचऱ्यापासून तयार होते.
डीडीजीएस कंपोस्टचे फायदे
डीडीजीएस कंपोस्ट ऊस शेतीसाठी अनेक फायदे देते. डीडीजीएसमध्ये कंपोस्टिंग कल्चर, ट्रायकोडर्मा विराइड, आणि सिलिका कल्चर मिसळल्याने पोषकद्रव्ययुक्त कंपोस्ट तयार होते, जे मातीची गुणवत्ता वाढवते, ऊस उत्पादनात सुधारणा करते आणि रासायनिक खतांवरील अवलंबित्व कमी करते.
डीडीजीएस कंपोस्टच्या वापरामुळे मातीची संरचना सुधारते, सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण वाढते आणि लाभदायक सूक्ष्मजीवांची वाढ होते. परिणामी, ऊस पिके अधिक निरोगी आणि उत्पादक होतात, काही शेतकऱ्यांनी प्रति एकर ११८ टन उत्पादन घेतल्याचे नोंदले आहे.
पर्यावरणीय शाश्वतता
डीडीजीएस कंपोस्ट ऊस शेतीसाठी फायदेशीर असण्यासोबतच पारंपरिक खतांपेक्षा अधिक शाश्वत पर्याय देखील प्रदान करते. रासायनिक खतांचा वापर कमी केल्याने, डीडीजीएस कंपोस्ट माती आणि पाण्याच्या प्रदूषणाचा धोका कमी करते आणि एक निरोगी व शाश्वत शेती प्रणालीस मदत करते.
किफायतशीर उपाय
डीडीजीएस कंपोस्ट हा केवळ शाश्वत उपायच नाही, तर तो आर्थिकदृष्ट्याही फायदेशीर आहे. मातीची गुणवत्ता सुधारण्याची आणि ऊस उत्पादन वाढवण्याची क्षमता असल्यामुळे, डीडीजीएस कंपोस्ट शेतकऱ्यांना उत्पादन खर्च कमी करण्यास आणि नफा वाढवण्यास मदत करू शकते.
डीडीजीएस कंपोस्ट तयार करण्याची प्रक्रिया
उत्तम प्रतीचे डीडीजीएस कंपोस्ट तयार करण्यासाठी, शेतकऱ्यांनी खालील सोपी प्रक्रिया अवलंबावी:
आवश्यक घटक:
• १ टन ड्रायड डिस्टिलर्स ग्रेन्स विथ सॉल्युबल्स (DDGS)
• १ लिटर कंपोस्टिंग कल्चर
• १ लिटर ट्रायकोडर्मा विराइड
• १ लिटर सिलिका कल्चर
प्रक्रिया:
- घटकांचे मिश्रण: डीडीजीएस, कंपोस्टिंग कल्चर, ट्रायकोडर्मा विराइड आणि सिलिका कल्चर मोठ्या मिक्सिंग क्षेत्रात मिसळा.
- कंपोस्ट गाठ तयार करणे: मिश्रणाचे ३-४ फूट उंच गाठ तयार करा. ही उंची योग्य तापमान राखण्यास मदत करते.
- आर्द्रता टिकवून ठेवणे: कंपोस्ट गाठ ५०-६०% आर्द्रतेसह ठेवावी. जर ती कोरडी वाटली तर आवश्यकतेनुसार पाणी शिंपडावे.
- हवा खेळती ठेवणे: गाठ दर ३-४ दिवसांनी उलट-पलट करावी, जेणेकरून योग्य हवेचा संपर्क राहील आणि कुजण्याची प्रक्रिया सुरळीत पार पडेल.
- कंपोस्ट परिपक्वता: साधारण ४५-६० दिवसांत कंपोस्ट तयार होते. तेव्हा ते गडद तपकिरी रंगाचे आणि मातीसारखा वास असणारे असते.
ऊस पिकांमध्ये डीडीजीएस कंपोस्टचा वापर
पूर्णतः कुजलेले कंपोस्ट ऊस शेतांमध्ये वापरण्यास तयार असते. प्रति एकर १०-१२ टन डीडीजीएस कंपोस्ट ऊस लागवडीच्या वेळी टाकल्यास, सुरुवातीपासूनच पिकांना आवश्यक पोषणद्रव्ये मिळू शकतात.
- डीडीजीएस कंपोस्टचा प्रभावी वापर करण्यासाठी सर्वोत्तम पद्धती
डीडीजीएस कंपोस्टचा योग्य लाभ मिळवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील सर्वोत्तम पद्धती वापराव्यात:
• माती परीक्षण: नियमित माती परीक्षण करून पोषण घटक आणि pH पातळी तपासा.
• योग्य प्रमाणात वापर: अति वापर टाळा, कारण अतिरिक्त पोषक घटकांचा विपरीत परिणाम होऊ शकतो.
• आर्द्रता आणि हवेचे व्यवस्थापन: कंपोस्ट तयार करताना पुरेशी आर्द्रता आणि हवा खेळती ठेवावी.
• इतर सेंद्रिय पद्धतींसह समाकलन: डीडीजीएस कंपोस्टचा वापर पीक फेरपालट आणि आच्छादन पिकांसोबत एकत्र करून एक संपूर्ण शाश्वत शेती प्रणाली तयार करावी. - निष्कर्ष
डीडीजीएस कंपोस्ट हे विशेषतः धान्य-आधारित डिस्टिलरीज असलेल्या भागांतील शेतकऱ्यांसाठी एक मूल्यवान संसाधन आहे. या कचऱ्याचा प्रभावीपणे वापर केल्यास, पोषणद्रव्ययुक्त कंपोस्ट तयार करता येईल, मातीची गुणवत्ता सुधारता येईल, ऊस उत्पादन वाढवता येईल आणि रासायनिक खतांवरील अवलंबित्व कमी करता येईल. शेती व पर्यावरणासाठी फायदेशीर असलेल्या डीडीजीएस कंपोस्टचा अवलंब करून शेतकरी आपली उत्पादकता आणि नफा वाढवू शकतात.
लेखक दिलीप पाटील हे कर्मयोगी अंकुशराव टोपे समर्थ सहकारी साखर कारखान्याचे (अंबड – जालना, महाराष्ट्र) व्यवस्थापकीय संचालक आहेत.
