…तर अनेक साखर कारखान्यांचे कामकाज ठप्प होईल!

केंद्र सरकारने ३० एप्रिल २०२५ रोजी जाहीर केलेल्या मंत्रिमंडळ समितीच्या निर्णयात, आगामी गळीत हंगामासाठी उसाचा रास्त आणि किफायतशीर भाव (FRP) प्रति क्विंटल ३४० रुपयांवरून ३५५ रुपयांपर्यंत वाढवला आहे. या निर्णयामुळे शेतकऱ्यांना चांगला परतावा मिळतो, परंतु २०१९ मध्ये, जेव्हा FRP प्रति क्विंटल २७५ रुपये होता, त्यानंतरची ही सहावी वाढ आहे. मात्र त्याच कालावधीत, साखरेच्या किमान विक्री किंमतीत (MSP) कोणताही बदल करण्यात आलेला नाही, जो २०१९ पासून प्रति क्विंटल ३,१०० रुपयांवर स्थिर आहे.

 या असमतोलामुळे साखर कारखान्यांवर, विशेषतः सहकारी आणि खासगी कारखान्यांवर प्रचंड आर्थिक ताण येत आहे, जे आता टिकाऊ खर्च संरचना, वाढत्या कर्जाचा बोजा आणि शेतकऱ्यांना वेळेवर ऊस पेमेंट सुनिश्चित करण्यात अडचणींना तोंड देत आहेत.

एफआरपी विरुद्ध एमएसपी: वाढती तफावत

>२०१९ पासून एफआरपीमध्ये एकूण वाढ: प्रति क्विंटल ८० रुपये

>साखरेच्या किमान आधारभूत किमतीत एकूण वाढ: ₹०

यावरून स्पष्ट होते की, साखर कारखान्यांना शेतकऱ्यांना देणे बंधनकारक असलेली किंमत (FRP) आणि त्यांना साखर विकण्याची परवानगी असलेली किंमत (MSP) यांच्यातील दरी वाढत आहे, परंतु कोणत्याही प्रकारची सवलत किंवा किंमत आधार नाही.

उत्पादन खर्चावर परिणाम

 सध्याच्या ₹३४० प्रति क्विंटलच्या एफआरपीनुसार, साखरेचा उत्पादन खर्च प्रति क्विंटल ४,१६६ इतका अंदाजित आहे, जो सध्याच्या ₹३,१०० च्या एमएसपीपेक्षा खूपच जास्त आहे. एफआरपी आता प्रति क्विंटल ३५५ पर्यंत वाढवल्याने, उत्पादन खर्च आणखी वाढेल, जो प्रति क्विंटल ४,३०० रुपयांपेक्षा जास्त होण्याची शक्यता आहे. यामुळे साखर कारखान्यांसमोरील आर्थिक संकट आणखी वाढेल, कारण त्यापैकी बहुतेक साखर कारखाने आधीच कर्जाच्या ओझ्याखाली दबलेले आहेत, उसाची बिले लांबलेले आहेत

साखर क्षेत्रासाठी परिणाम

> ऊसाची थकबाकी वाढवणे:

साखर विक्रीतून मिळणारे उत्पन्न आणि वाढत्या एफआरपी पेमेंटची जुळणी न झाल्यामुळे शेतकऱ्यांना पेमेंट करण्यास विलंब होत आहे.

>कर्जाचा बोजा:

रोख गंगाजळीचे व्यवस्थापन करण्यासाठी कारखाने वाढत्या प्रमाणात खेळत्या भांडवली कर्जांवर अवलंबून आहेत, ज्यामुळे आर्थिक जोखीम आणि व्याज खर्च वाढत आहेत.

> उशिरा झालेले गाळप हंगाम:

अनेक कारखान्याना रोखतेच्या समस्यांमुळे आगामी गाळप हंगामात कामकाज सुरू करण्यास अडचण येऊ शकते.

> बिघडत चाललेले आर्थिक आरोग्य:

आधार यंत्रणेशिवाय, साखर कारखान्यांची दीर्घकालीन व्यवहार्यता गंभीर धोक्यात आहे. त्यामुळे एमएसपी आणि इथेनॉलच्या किमतींमध्ये प्रमाणबद्ध वाढ करण्याची गरज आहे…….

साखर क्षेत्राचे आर्थिक संतुलन पुनर्संचयित करण्यासाठी आणि शाश्वतता सुनिश्चित करण्यासाठी, खालील तातडीच्या धोरणात्मक कृती आवश्यक आहेत:

>साखरेच्या किमान आधारभूत किमतीत वाढ:

सध्याच्या एफआरपीच्या आधारे उत्पादनाचा खरा खर्च प्रतिबिंबित करण्यासाठी, किमान आधारभूत किंमत प्रति क्विंटल किमान ४,२०० रुपयांपर्यंत वाढवावी. यामुळे कारखाने शेतकऱ्यांना वेळेवर पैसे देऊ शकतील आणि कर्ज फेडू शकतील.

> >इथेनॉल खरेदी किंमतींमध्ये सुधारणा:

वाढत्या ऊस दरांनुसार इथेनॉलच्या किमतीही वाढवाव्यात. उदाहरणार्थ, वाढलेली एफआरपी आणि महागाई वाढत्या इनपुटचा विचार करून सी-हेवी, बी-हेवी मोलॅसेस, उसाचा रस आणि धान्य-आधारित फीडस्टॉक्समधील इथेनॉलची किंमत पुन्हा कॅलिब्रेट केली पाहिजे.

> >एकात्मिक किंमत धोरण:

 साखर कारखान्यांचे आर्थिक आरोग्य राखताना शेतकऱ्यांना योग्य परतावा मिळावा यासाठी एफआरपी, एमएसपी आणि इथेनॉलच्या किमतींना जोडणारे ‘साखर किंमत सूत्र’ विकसित केले पाहिजे. यामुळे या क्षेत्रात अंदाज बांधता येऊन योग्य संतुलन येईल.

निष्कर्ष

भारतीय साखर उद्योग एका महत्त्वाच्या टप्प्यावर आहे. शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नाचे रक्षण करण्याचा सरकारचा हेतू कौतुकास्पद असला तरी, ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचा कणा म्हणून काम करणाऱ्या साखर कारखान्यांची कार्यक्षमता देखील सुनिश्चित केली पाहिजे. अनेक वेळा एफआरपी वाढवूनही, एमएसपी आणि इथेनॉलच्या किमतींमध्ये प्रमाणबद्ध वाढ न होणे हे टिकाऊ नाही.

जर तातडीने सुधारणात्मक उपाययोजना केल्या नाहीत, तर येणाऱ्या हंगामात अनेक साखर कारखान्यांचे कामकाज ठप्प होईल, ज्यामुळे साखर उत्पादक राज्यांमध्ये आर्थिक संकट निर्माण होईल. सरकारने तातडीने किंमत चौकटीचे पुनर्मूल्यांकन करणे आणि संतुलित, व्यवहार्य आणि लवचिक साखर परिसंस्था सुनिश्चित करण्यासाठी तर्कसंगत सुधारणा करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

पीजी मेढे (९८२२३२९८९८), १) माजी व्यवस्थापकीय संचालक, छत्रपती राजाराम सहकारी साखर कारखाना लिमिटेड, २) साखर उद्योग विश्लेषक, कोल्हापूर